گزارش یک مطالعه از تجربه دورکاری زنان در قطر (در دوران کووید ۱۹)

اگرچه زنان شاغل در قطر هنوز گزینه کار از راه دور یا کار با ساعت کاری انعطاف پذیر را ندارند، اما ویروس کرونا فرصت جدید و ارزشمندی را برای آن‌ها فراهم کرد تا از خانه کار کنند و کنترل بیشتری بر روی برنامه کاری خود و فرصت نزدیک‌تر شدن به خانواده و فرزندانشان داشته باشند. در یک پیمایش کوچک  در سال 2022 در این خصوص با 57 نفر از زنان شاغل در سیستم دولتی قطر مصاحبه به عمل آمد.  به طور کلی، حدود یک سوم از پاسخ‌دهندگان تجربه خوبی در طول ویروس کرونا داشته‌اند و تأثیرات مثبت کار از خانه بر زندگی‌شان را مورد تأکید قرار داده‌اند، در حالی که بقیه تقریباً به‌طور مساوی بین کسانی که تجربه بدی داشته‌اند و کسانی که تجربه‌های مثبت و منفی مختلطی داشته‌اند، تقسیم شده‌اند.

شرکت‌کنندگانی که تجربه‌های مثبتی داشته‌اند، تأثیرات مثبت کار از خانه بر زندگی‌شان را مورد تأکید قرار داده و اهمیت توازن بین کار و زندگی خانوادگی خود را با حضور در کنار فرزندان و نیازهای خانوادگی مورد توجه قرار داده‌اند. بیشتر از همه، آن‌ها بر اهمیت کار از راه دور در یکپارچه کردن خانواده‌ها و به ایجاد فرصت بیشتری برای گذران زمان با خانواده تأکید کرده‌اند که تأثیر مثبتی بر زندگی شخصی آن‌ها داشته است. مصاحبه‌شوندگان افزوده‌اند که عموماً با وجود حضور در خانه و در محیطی که شامل فرزندان است، به طور کلی بیشتر بهره‌وری دارند و توضیح داده‌اند که انعطاف پذیری یکی از مزایای مهم کار از راه دور است که به طور قابل توجهی به بهبود بهره‌وری آن‌ها کمک می‌کند، در حالی که کار در دفتر اغلب موجب اشغال ذهن و هدررفت زمان می‌شود. شرکت‌کنندگان گفته‌اند که شکستن سیستم اصلی ساعات کاری سختگیرانه و طولانی یک گام ضروری است که می‌تواند منجر به انتخاب‌های کاری نوآورانه جدید شود، به ویژه برای زنانی که به رشد و توسعه شغلی خود علاقه‌مندند در حالی که مسئولیت‌های خانوادگی خود را مدیریت می‌کنند. برخی توضیح داده‌اند که دیجیتال‌سازی کار  فرصت ارزشمندی را برای توسعه شخصی و حرفه‌ای از طریق حضور و مشارکت در کنفرانس‌ها و دوره‌های آموزشی بین‌المللی آنلاین به آن‌ها ارائه داده است. آن‌ها مزایای کار از راه دور را به عنوان یک اقدام نوآورانه برای مدیریت بهینه زمان به جای حضور در جلسات غیرضروری و زمان‌بر، برقراری ارتباط مؤثر و رسیدن به دیگران، حضور در دوره‌ها، کارگاه‌ها و جلسات آنلاین که به صورت حضوری قابل دسترسی نبودند و اجتناب از مزاحمت‌ها، فشار و استرس محیط کاری را معرفی کردند.

با وجود تمام مزایا، برخی از زنانی که در حال کار بودند، چالش‌های مختلفی را که با کار از راه دور با آنها روبرو شده بودند، مورد تأکید قرار دادند. در پاسخ‌ها، زنان شاغل مصاحبه‌شده تأکید کردند که مفهوم کار از راه دور توسط کارکنان، کارفرمایان و حتی اعضای خانواده به طور کامل درک نشده است. مهم‌ترین امر این است که آن‌ها برای هماهنگی وظایف خود دچار مشکل شدند و ناراحتی خود را در مواجهه با تمام مزاحمت‌ها و وقفه‌های ناشی از حضور در خانه، به ویژه در حضور فرزندان، به اشتراک گذاشتند. این چالش‌ها به مرور زمان تشدید شدند زیرا آن‌ها با مشکلات فنی متعددی در هنگام انجام کارهای خود روبرو شدند. آن‌ها همچنین متوجه شدند که مرزهای بین کار و خانواده و همچنین زمان کاری در تجربه کار از خانه‌شان ابهام دارد. برخی از آن‌ها حتی دست به کاری برای برآورده کردن انتظارات مافوق‌شان از حضور و فعالیت در خارج از ساعات کاری خود داشتند. این چالش‌ها نتیجه فهم نادرست یا عدم فهم کافی از فرهنگ کار از راه دور است. همچنین، اکثر شرکت‌کنندگان به تجهیزات لازم و شخصی مناسب دسترسی نداشتند که شامل فضای مناسب دفتری، صندلی سالم، میز و اتصال اینترنت خوب می‌شود. این برای آن‌ها مشکلات، مزاحمت‌ها و وقفه‌های زیادی ایجاد کرد، به ویژه توسط فرزندان‌شان که در طول دوره بیماری کرونا دوره تحصیل آنلاین داشتند. به همین دلیل، مادران شاغل که از این تجربه کار از خانه استفاده می‌کردند، به استرس عاطفی که احساس می‌کردند و تأثیر منفی تجربه کار از راه دور بر سلامت روانشان -به عنوان مثال سختی برای تعامل و برآورده کردن وظایف حرفه‌ای و خانوادگی خود در حالی که در خانه کار می‌کردند- تأکید کردند.

در جدول زیر نمونه‌هایی از نقل قول مشارکت‌کنندگان مبنی بر تجربیات مثبت، منفی یا متداخل آنها آمده است.

جدول 1:  مزایا و معایب دورکاری بر اساس تجربیات زنان در طول همه گیری COVID-19

نقل قول های پاسخگو	موافقان
ما به عنوان یک خانواده به هم نزدیک‌تر شدیم؛ اکنون می‌دانم که کودکم در کدام درس نقص دارد و چگونه با دوستانش رفتار می‌کند؛ من می‌توانستم عملکردش را با همسالانش در مدرسه مقایسه کنم؛ این باعث شد که ما به هم نزدیک‌تر شویم و به خانه‌هایمان بیشتر اهمیت بدهیم. بودن تمام اعضای خانواده در کنار هم چیز خوبی بود.	تأثیر مثبت بر زندگی شخصی، زمان بیشتر خانواده و تعادل بهتر بین کار و زندگی
در رابطه با کار، فکر می‌کنم باعث انعطاف‌پذیری و صرفه‌جویی در زمان رفت‌وآمد شد که باعث شد موثر و سازنده‌‌تر باشم.	بهره وری بالاتر به دلیل انعطاف پذیری بیشتر
…جلساتی وجود داشت که نیازی به حضور نبود، می‌شد آنها را در Zoom برگزار کرد. بنابراین، COVID- کار را آسان‌تر کرد. ما توانستیم در برخی از دوره ها/کارگاه ها به صورت آنلاین شرکت کنیم و از آنها بهره مند شویم. من این روش ارتباطی و استفاده از فناوری را چیزی  بسیار مثبت می دانم.	مزایای مربوط به دیجیتالی شدن (کارگاه ها و آموزش آنلاین، جلسات آنلاین کارآمدتر، و بدون فشار یا حواس پرتی در محل کار)
نقل قول پاسخ دهندگان	مخالفان
من شخصاً دوست نداشتم در خانه کار کنم، به خصوص که در آپارتمانی با دخترانم زندگی می کنم که مجبورند آنلاین کار کنند، بنابراین تمام خانه در حالت آماده باش بود. فرآیند تمرکز بر کار در خانه بسیار دشوار است و  من به طور جدی مشکل تمرکز کردن داشتم. تجربه سختی بود، زیرا من یک مادر مجرد هستم. من تنها کسی بودم که پیش فرزندانم می‌ماندم و سعی می‌کردم تا جایی که می‌توانستم بین آنها و شغلم هماهنگ باشم. باری که بر دوش من به عنوان یک مادر مجرد در خانه با بچه‌ها گذاشته شد بسیار زیاد بود. من کسی را نداشتم که بتواند به من کمک کند و فضای تنفسی هم نداشتم تا بتوانم استراحت کنم. من 24 ساعت با فرزندانم تلاش می‌کردم تا خواسته‌ها، نیازهای مطالعه و سرگرمی‌های آنها را برآورده کنم. و به علاوه نقشی بر مقابله با ترس، تنش‌های روانی، سعی در جذب و کاهش ترس‌ها و تنش‌هایی که بچه‌ها در این مدت از آن رنج می‌برند، داشته باشم.	عدم درک فرهنگ دورکاری که باعث حواس پرتی، همپوشانی و مشکلات در هماهنگی می شود.
در طول اولین قرنطینه، یکی از چیزهای استرس‌زا برای من این بود که از آنجایی که در خانه کار می‌کنید، باید همیشه و سریع در دسترس باشید. فکر می‌کنم با کووید، کارفرمایان استرس داشتند که کارکنان کارشان را انجام نمی‌دهند، بنابراین می‌خواستند این اطمینان دائمی را داشته باشند که آن شخص در دسترس است.	کار بیش از حد به دلیل انتظارات برای همیشه در دسترس بودن
همه کارمندان سطح بهره‌وری یکسانی نداشتند، و همچنین خانه‌های ما مجهز نبود، من اتاق کار ندارم و روی میز ناهارخوری کار می‌کردم. سایر همکاران زن نیز فضای مناسبی در خانه نداشتند که به آنها کمک کند تا به روشی سالم و راحت کار کنند.	ضعف یا عدم وجود وضعیت منطقی کافی
البته این وزن ذهنی روی زنان بیشتر به این دلیل است که ما سعی می‌کنیم بچه‌ها و کار را در یک فضای بسته متعادل کنیم. واقعا سخت بود. این عمدتاً فشار روانی بود که ما تجربه کردیم.	فشارهای روحی و روانی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تجربه فوق نمونه‌ای است که نشان می‌دهد در کشورهای در حال توسعه توانمندسازی شغلی و حرفه‌ای زنان تا چه میزان نیازمند همزمان سیاست‌گذاری سازمانی، دگرگونی الگوهای فرهنگی و جنسیتی و اهمیت زیرساخت‌های تکنولوژی و دسترسی همگانی ارزان به ابزارهای دیجیتال است.

گردآوری و ترجمه: مهسا تیزچنگ، دبیر کارگروه توانمندسازی زنان، اندیشکده بانوان جهاد دانشگاهی الزهرا (س)

منبع:

https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-981-99-6006-4_5