طرح‌های توانمندسازی زنان در ایران

پیش از این، در بخش اول یادداشت نمونه طرح‌های توانمندسازی زنان در ایران و جهان، نمونه‌­های موفق جهانی (کشورهای غیر مسلمان و کشورهای اسلامی) مورد بررسی قرار گرفت که در اینجا قابل مطالعه است. در ادامه معرفی برخی از طرح‌های توانمندسازی زنان، یادداشت حاضر شاخص‌ترین موارد مرتبط در حوزه سیاست‌گذاری کشور را مرور می‌کند.

یکی از طرح‌هایی که در این راستا توسط معاونت ریاست جمهوری در امور زنان پیرو بند ت ماده 80 قانون برنامه ششم توسعه تدوین شده است، «طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار» است که در سال 1398 به دستور معاون اول وقت ریاست جمهوری ابلاغ شده است. طرحی جامع و مانع که با همکاری، هم‌افزایی و تشریک مساعی بخش دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد، ضمن بازشناسی، بازبینی و اقدام در جهت رفع خلاءهای و کاستی‌های سیاست‌ها و برنامه‌های موجود دستگاه‌ها، به ارائه برنامه اقدام و عمل پیرامون موضوعات اقتصاد و معیشت، سلامت و بهداشت، مساعدت ها و تامین اجتماعی و مسکن، فرهنگی و اجتماعی و حقوقی برای زنان سرپرست خانوار واجد شرایط می‌پردازد.

با توجه به این‌که در طرح جامع، زنان سرپرست خانوار واجد شرایط نیازمند و متقاضی توانمندسازی اعم از تحت پوشش نهادهای حمایتی، پشت‌نوبتی‌ها و شاغلین بهره‌مند می‌شوند. لازم به توضیح است که نیازهای این گروه از زنان در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و حقوقی در کمیته‌های برنامه اقدام و عمل (1. اقتصاد و معیشت، 2. سلامت و بهداشت، 3. مسکن/مساعدت‌های اجتماعی و تامین اجتماعی، 4. فرهنگی/اجتماعی و 5. حقوقی) شناسایی و برنامه‌ریزی‌های مبتنی بر مطالعات و شواهد در این کمیته‌ها مطابق آیین‌نامه اجرایی کارگروه ملی توانمندسازی زنان سرپرست خانوار اعلام و به مرحله اجرا در آمده است. همچنین در این طرح به منظور یکسان‌سازی خدمات و تکمیل اطلاعات مربوط به زنان سرپرست خانوار، این اطلاعات درگاهی واحد تحت عنوان پنجره واحد مستقر در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وارد شده و در این فرآیند ضمن شناسایی زنان سرپرست خانوار، خدمات ناظر بر توانمندی آنان در ابعاد پنج گانه فوق‌الذکر احصاء شده است. به‌منظور تحقق اهداف طرح راهبردهای زیر ارائه شده است:

1. توسعه زیرساخت‌های فنی و نرم‌افزاری بانک اطلاعاتی و پنجره واحد (متناظر کمیته پنجره واحد)
2. توسعه اقدامات مبتنی بر توانمندسازی اقتصادی (متناظر کمیته اشتغال و کارآفرینی)
3. توسعه اقدامات مبتنی بر توانمندی‌های اجتماعی و مهارت‌های زندگی (متناظر کمیته توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی)
4. توسعه اقدامات مبتنی بر بهبود وضعیت سلامت جسمی و روانی (متناظر کمیته سلامت)
5. اقدامات مرتبط با بهبود کیفیت زندگی برای فرزندان و افراد تحت تکفل زنان سرپرست خانوار (متناظر کمیته مساعدت‌ها، تأمین اجتماعی و مسکن)
6. توسعه و بهبود اقدامات مبتنی بر تأمین اجتماعی و بیمه‌های درمانی، مساعدت‌های بلاعوض برای زنان سرپرست خانوار لازم‌الحمایت و تأمین مسکن (متناظر کمیته مساعدت‌ها، تأمین اجتماعی و مسکن)
7. توسعه اقدامات مبتنی بر رفع کاستی‌ها و خلاء‌های حقوقی و ارائه مشاوره‌های حقوقی (متناظر کمیته حقوقی).

از دیگر طرح‌های ارائه‌شده این معاونت در حوزه توانمندسازی زنان که در صورت اجرای درست می‌تواند توانمندسازی زنان در کشور را محقق سازد، طرح عدالت جنسیتی است. در سال 1397 این معاونت بر اساس ماده 101 قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران 1396-1400* اقدام به تدوین شناسنامه شاخص‌های عدالت جنسیتی کرده است. تدوین‌کنندگان بر این باورند که حرکت در مسیر توسعه پایدار با توجه به تقویت بنیان خانواده و ارتقای نقش مؤثر زنان و مردان  در توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور صورت می‌پذیرد. در این طرح که در سال 1397 به تصویب نهایی رسیده و توسط معاون رئیس جمهور وقت ابلاغ شده است، دستگاه‌ها موظف شده‌اند در راستای تخقق عدالت جنسیتی به سنجش و اندازه‌گیری این شاخص پرداخته شود و با توجه به این شاخص‌ها به بررسی اثرات و پیامدهای هر یک از این طرح‌های مورد بررسی بپردازند.

از دیگر سازمان‌هایی که در مسائل زنان‌ در سال‌های اخیر ورود پیدا کرده است، شهرداری تهران است. امور بانوان شهرداری تهران با برنامه‌های مراقبت و حمایت‌های اجتماعی، طرح خانواده کارآمد و پایدار، حمایت و تسهیل‌گری طرح‌های اجتماع - محور در زمینه پیش‌گیری و مهار خشونت، آموزش مهارت‌های زندگی با رویکرد پیش‌گیری از آسیب‌های اجتماعی و... به‌همراه ستاد توانمندسازی زنان‌سرپرست خانوار در حوزه زنان‌سرپرست خانوار به ارائه خدمات به شهروندان می‌پردازند.

سازمان بعدی که می‌توان به آن اشاره کرد، استانداری تهران است. دفترامور بانوان و خانواده استانداری تهران نیز به ارائه دستورالعمل‌هایی در راستای توانمندسازی زنان پرداخته است. برنامه‌هایی که این دفتر معرفی کرده است موارد زیر را شامل می‌شود:

• نظارت بر انجام مطالعات و تحقیقات لازم در خصوص وضعیت، مسائل و مشکلات زنان و خانواده در سطح استان تهران؛

نظارت بر مطالعه و بررسی قوانین و مقررات مربوط به زنان به‌منظور یافتن راهکار مناسب برای رفع آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زنان ( نمایندگان مجلس فراکسیون زنان)

نظارت بر فراهم آوردن زمینه‌های آموزشی زنان؛

نظارت و حمایت از تشکل‌های غیردولتی زنان در سطح استان تهران؛

تشکیل اتاق فکر با حضور مشاوران و متخصصین حوزه زنان و خانواده در خصوص مسائل مبتلا به زنان و خانواده‌ها.

بهزیستی نیز از دیگر سازمان‌هایی است که در حوزه توانمندسازی زنان ورود کرده است. دفتر توانمندسازی خانواده و زنان به‌عنوان دفتری تخصصی و دانش‌محور بر این موضوع متمرکز شده است. عناوین برنامه‌ها و فعالیت‌های دفتر شامل: عناوین برنامه ها و فعالیت های دفتر شامل خدمات حمایتی مستمر در قالب ارائه مستمری ماهیانه، اجرای مداخلات توانمندسازانه منجر به خروج از چرخه حمایت مستمر ماهیانه، بهبود معیشت و توانمندسازی اقشار آسیب­پذیر اقتصادی در قالب برنامه تأمین مالی خرد با رویکرد بانکداری پیوندی از طریق تشکیل گروه­های خودیار و دسترسی این افراد به تسهیلات بانکی بدون ضامن، ظرفیت­ سازی و توانمندسازی زنان سرپرست خانوار از طریق اجرای برنامه گروه ­های همیار، ظرفیت ­سازی در بخش غیر دولتی در قالب کلینیک­ های مددکاری اجتماعی به­ منظور تحقق اهداف رفاه اجتماعی با کمک بخش غیر دولتی، خدمات بیمه­ای به­ عنوان چتر محافظتی برای گروه ­های هدف، در قالب ۱- بیمه اجتماعی زنان و دختران روستایی و عشایری ۲- بیمه تأمین اجتماعی زنان شهری، تشکیل و توسعه گروه ­های توسعه محلی به­ منظور کاستن از مشکلات مبتلابه جوامع محلی و تحقق هدف کاهش فقر قابلیتی، تأمین ودیعه مسکن زنان سرپرست خانوار نیازمند، فعالیت بهبود وضعیت تحصیلی دانش­ آموزان عضو خانواده ­های نیازمند با هدف ارتقاء سطح سواد، دانش و آگاهی و نیز کاهش افت تحصیلی و ترک تحصیل، پرداخت کمک هزینه شهریه دانشجویان به ­منظور ایجاد فرصت ­های برابر، خرید خدمات تخصصی و برون­ سپاری خدمات در قالب واگذاری پرونده ­های خانواده ­های تحت پوشش به مراکز غیر دولتی، کمک هزینه ارائه خدمات اجتماعی به خانواده­ های دارای فرزند چندقلو، تسهیل دسترسی به مداخلات مددکاری اجتماعی در مراقبت از خانواده، آموزش مهارت ­های زندگی با همکاری مرکز پیشگیری سازمان، کمک به تغذیه مادران باردار و شیرده و در نهایت طرح غربالگری جسمی زنان سرپرست خانوار به منظور ارتقاء سطح سلامت زنان.

گردآوری و تدوین: مهسا تیزچنگ، دبیر کارگروه توانمندسازی اندیشکده بانوان، جهاد دانشگاهی الزهرا(س)

*براساس ماده ۱۰۱ قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، کلیه دستگاه های اجرائی موظف هستند به ‌منظور تحقق اهداف مندرج در اصول دهم (۱۰)، بیستم (۲۰) و بیست و یکم (۲۱) قانون اساسی ج.ا.ا، اهداف سند چشم‌انداز بیست‌ساله و سیاست‌های کلی برنامه ششم و سیاست های کلی خانواده مبنی بر «تقویت نهاد خانواده و جایگاه زن در آن و استیفای حقوق شرعی و قانونی زنان در همه عرصه‌ها و توجه ویژه به نقش سازنده آنان» و نیز به ‌منظور بهره‌مندی جامعه از سرمایه انسانی زنان در فرآیند توسعه پایدار و متوازن با سازماندهی و تقویت جایگاه سازمانی امور زنان و خانواده در دستگاه، نسبت به اعمال رویکرد عدالت جنسیتی بر مبنای اصول اسلامی در سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح های خود و ارزیابی آثار و تصمیمات براساس شاخص های ابلاغی ستاد ملی زن و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی اقدام نمایند.