چگونه مهارت های اجتماعی را در کودکان تقویت کنیم؟

مهارت‌های اجتماعی چیست؟
مهارت‌های اجتماعی مهارت‌هایی هستند که از آن‌ها برای ارتباط با دیگران و معاشرت با آن‌ها استفاده می‌کنیم. این مهارت‌ها هم کلامی هستند و هم غیرکلامی؛ مانند اشاره، زبان بدن (حرکاتی که حین صحبت کردن از ما سر می‌زند) و آراستگی، پوشش و ظاهرمان است. درواقع ما انسان‌ها برای ارتباط برقرار کردن با دیگران و انتقال پیام‌ها، افکار و احساساتمان به آن‌ها، راه‌های بسیاری پیدا کرده‌ایم..
مهارت های اجتماعی مجموعه توانمندی هایی است که موجب موفقیت در زندگی اجتماعی فرد می شود. هر فرد برای زندگی موفق در یک جامعه، علاوه بر  مهارت های فردی به مهارت های دیگری نیاز دارد که از آن به نام مهارت های اجتماعی یاد می کنند.
کودکان برای آن که خودشان را با اجتماعی که در آن زندگی می کنند، سازگارتر کنند باید انواع مهارت های اجتماعی مختلف را بیاموزند. والدین می توانند مهارت های اجتماعی کودکان را با استفاده از روش های گوناگون مثل مدل سازی ، نقش بازی کردن و اجرای نمایش و تمرین به فرزندانشان بیاموزند.
کودکانی که مهارت‌های اجتماعی جدید یاد می‌گیرند، در شرایط تنش‌زا کورتیزول (هورمونی که در شرایط تنش‌زا در خون ترشح می‌شود) را تجربه می‌کنند.
یادگیری مهارت‌های اجتماعی یکی از مهم‌ترین قسمت‌های تحول کودکان است. مهارتهای خوب اجتماعی به کودک کمک می‌کند تا با دیگران تعامل‌های مثبتی داشته باشد و بتواند از نیازها، خواسته‌ها و احساس‌هایش به شکل موثری صحبت کند. علاوه بر این، آنچه باید بدانیم اینست که منفعت‌های برخورداری از چنین مهارت‌هایی به داشتن ارتباط‌های اجتماعی موثر ختم نمی‌شود. 
با بزرگتر شدن کودک، مهارت‌های اجتماعی نیز نیاز به اصلاح دارند. برخورداری از این مهارتها حالت صفر و یا یک ندارند که کودک داشته باشد یا نداشته باشد، بلکه این مهارتها با افزایش سن، ادامه پیدا می‌کند و می‌توانند به مرور باز هم یاد گرفته شوند و با تلاش و به کار‌گیری بیشتر، تحکیم شوند. 

مزیت‌ها
یادگیری مهارت‌های اجتماعی برای کودکان مزیت‌های فراوانی به همراه دارد. مهارت‌های اجتماعی با عملکرد بهتر در مدرسه و روابط بهتر بین گروه همسالان همبستگی دارد. 
موفقیت‌های بیشتر
مهارت‌های اجتماعی خوب می‌تواند به کودک کمک کند تا آینده روشن‌تر و بهتری داشته باشد. بر طبق پژوهشی که در مجله بهداشت عمومی ایالات متحده به چاپ رسیده است، مهارت‌های هیجانی و اجتماعی کودکان در مهد‌کودک بزرگترین پیش‌بین موفقیت در دوران بزرگسالی است.

کودکانی که از مهارت‌های اجتماعی و هیجانی مناسبی برخوردار نیستند، به احتمال بیشتری در آینده وابسته به کمک‌های مردمی هستند، مشکلات قانونی بیشتری پیدا می‌کنند، مشکلات سوء مصرف مواد بیشتری دارند، و از همه مهم‌تر مشکلات بین فردی بیشتری در زندگی را تجربه می‌کنند. 
پیامد نداشتن مهارت‌های اجتماعی
کودکانی که فاقد مهارت‌های اجتماعی و عاطفی هستند، با مشکلات بسیاری در جامعه روبه‌رو می‌شوند. پیامدهای نداشتن مهارت‌های اجتماعی عبارت‌اند از:
    وابسته بودن به کمک‌های دیگران
    مشکلات حقوقی
    مسائل سوء مصرف مواد مخدر
    مشکلات متعدد در روابط عاطفی

چگونه مهارت‌های اجتماعی را به کودکان آموزش دهیم؟
مهم ترین مهارت های اجتماعی کودکان ، عبارتند از:
سلام کردن و برقراری ارتباط چشمی
کودکان از طریق تعامل با هم سالان شان با آن ها ارتباط برقرار می کنند.نخستین گام در برقراری ارتباط، سلام کردن به دیگری است. ما نه تنها با استفاده از واژگانی مثل« سلام » و « حالت چطوره »، بلکه با تغییر حالت چهره، تُن صدا، ژست و فرم نشستن و ایستادن نیز با افراد دیگر ارتباط برقرارمی کنیم. کودکانی که مشکل ارتباطی دارند، ممکن است به افراد آشنای خود هم سلام نکنند. آن ها ممکن است درست کنار دوست شان راه بروند، ولی حتی یک نگاه هم به او نکنند یا اگر حرفی بزنند، احتمالاً تماس چشمی با او برقرار نمی کنند و سرشان را به زیر می اندازند. هنگام سلام کردن مهم نیست که کودک از چه عبارت و جمله ای استفاده می کند یا با چه لحن و حالتی جمله اش را بیان می کند، مهم آن است که طوری به دوستش سلام کند که او از دیدنش احساس شادی و خوشحالی کند.این یکی از نشانه های مهارت های اجتماعی کودکان است.
پیشگام درگفتگو 
بعد از سلام و احوال پرسی، معمولاً گفت و گو شروع می شود. برای ورود به بحث، کودک باید بتواند مکالمه ای را آغاز کند، ادامه دهد و به پایان برساند. این مهارت مستلزم خوب گوش دادن و توجه کردن است. گاهی کودکان موضوعی برای صحبت کردن با یک دیگر ندارند، در این گونه موارد می توانند پرسشی را مطرح کنند؛ مثل کارتون خرس ها را دیده ای؟
یا می دانی در مدرسه چه اتفاقی افتاده است؟موضوع بحث باید برای هر دو طرف جالب و جذاب باشد تا هر دو را به نوعی درگیر صحبت کند.مکالمه ی یک طرفه موجب خستگی و کسالت دو طرف می شود و ممکن است موجب قطع همین ارتباط ساده هم شود.حتی ممکن است تأثیر منفی در ذهن آن دو بگذارد و در آینده هم تمایلی برای صحبت کردن با هم نداشته باشند.
پس گوش کردن مثل صحبت کردن مهم است.
توجه به احساس شنونده
زمانی که یک گفت و گو آغاز می شود، برای حفظ و ادامه ی آن لازم است که گوینده به حالت های عاطفی شنونده اش توجه داشته باشد.کودکانی که مشکل ارتباطی دارند، اغلب در درک احساس شنونده نیز ناتوان هستند، در حالی که کودک اجتماعی، سریع و راحت می تواند حالت های احساسی شنونده اش را بشناسد و طبقه بندی کند، آن گاه سخنانش را ارزیابی کند و بر اساس پاسخ هایی که از شنونده دریافت می دارد، کلماتش را انتخاب کرده و گفت و گو را ادامه دهد.این موضوع نیز نقش مهمی در مهارت های اجتماعی کودکان دارد.
همدلی و همزبانی
هم دلی کردن شبیه درک گفته های دیگران است، با این تفاوت که شنونده باید سعی کند احساسات سایر افراد را نیز درک کند. هم دلی کردن این امکان را به فرد می دهد که بتواند ارتباط واقعی با دوستانش برقرار کند. برای مثال، اگر دانش آموزی در درس ریاضی نمره ی 20 گرفته ولی دوستش 11 شده است، بتواند شادی خود را کنترل کرده و با دوستش به ابراز هم دردی بپردازد. او می تواند با گفتن جمله ای نظیر « اشکال ندارد، سعی کن در امتحان بعدی بیش تر درس بخوانی تا نمره  بهتری بگیری »، او را دلداری دهد. اینها نشانه ای بر رشد مهارت های اجتماعی کودکان شماست.
چطورتمرین کنیم؟ 
گرچه اصلا مجبور کردن کودک به اینکه وسائلش را با دیگران به اشتراک بگذارد، کار درستی نیست، ولی می‌توانید هر زمان چنین فرصتی وجود داشت، آنرا به کودک گوشزد کنید. زمانیکه کودک چیزی را با دیگری به اشتراک گذاشت، تحسینش کنید و به اینکه دیگری الان چه احساسی دارد، اشاره کنید. چنین چیزی بگویید: " تو انتخاب کردی که مقداری از اسنکت را به خواهرت بدهی. مطمئنم اون الان خیلی خوشحاله. خیلی کار خوبیه."
 

مهارت حل مسئله
بخش دیگری از مهارت اجتماعی افراد مربوط به تشخیص درست اختلاف ها و مسائل بین افراد است.
گاهی ممکن است فردی با گفته های شما موافق نباشد و از شنیدن سخنان شما خشمگین شود و شروع به پرخاشگری و تندی با شما کند، در این گونه موارد چگونگی پاسخ دهی شما به حالات عاطفی شنونده، تأثیر زیادی بر روند گفت و گو دارد. کودکان و نوجوانانی که توانایی درک اختلافات ضمن گفت و گو را ندارند، معمولاً دچار ضعف ارتباطی هستند.
آن ها خیلی زود عصبانی می شوند و ممکن است از صحبت کردن با شنونده تا مدت ها صرف نظر کنند.
این گونه کودکان می خواهند همیشه برنده باشند و اصولاً برایشان مهم نیست که چه بهایی برای این برنده شدن باید بپردازند ( از دست دادن دوست ).این گروه مدام در اجتماع لطمه می خورند و برای خودشان دشمن می تراشند. اختلاف داشتن با دیگران اجتناب ناپذیر است و اغلب برای شفاف سازی موضوع باید به گفت و گو بپردازند. برای یک مکالمه و گفت و گوی دو طرفه و حفظ روابط دوستی نیاز به برنده شدن یک طرفه نیست، بلکه باید هر دو طرف از مکالمه برنده بیرون بیایند. درواقع شیوه حل مسئله در مهارت های اجتماعی کودکان نقش موثری دارد.
 

عذرخواهی کردن
هر فردی ممکن است گاهی دچار سوء تفاهم و اشتباه در روابط اجتماعی خود با دیگران شود.فردی که از مهارت های اجتماعی بالایی برخوردار است، با اعتماد به نفس کافی پا پیش می گذارد و بابت اشتباهش عذرخواهی می کند.با این شیوه پسندیده، او سریع و آسان می تواند رفتارش را تصحیح کند.کودکانی که در مهار تهای اجتماعی ضعیف هستند، هنگام بیان عذرخواهی دچار دردسر می شوند و دست و پای خود را گم می کنند.آن ها می ترسند که دیگران آنان را احمق بدانند در حالی که مردم معمولاً برای کسی که بابت اشتباه خود عذرخواهی می کند، احترام و ارزش بیش تری قائل هستند.
یادگیری به‌واسطه بازی
بچه‌ها با تماشای دیگران، گوش دادن، کشف کردن و پرسیدن سوالاتی که تمامی ندارند، یاد می‌گیرند. در مهدکودک و محیط‌های اینچنینی، کودکان فرصت‌های زیادی برای تقویت کردن مهارت‌های اجتماعی خود دارند. برای بسیاری از بچه‌ها، حضور در مهدکودک اولین فرصت درست‌وحسابی برای معاشرت با بچه‌های خانواده‌های دیگر است.
معاشرت داشتن با بچه‌های هم‌سن‌وسال و همین‌طور غیرهم‌سن و بازی های دسته جمعی با آن‌ها برای رشد اجتماعی کودک مهم است. بازی با بچه‌های هم‌سن و بزرگ‌تر، مهارت‌های حل مسئله کودک، حل اختلافات، همکاری، مهربانی و همدلی را یاد می‌دهد. هم‌بازی شدن با بچه‌های کوچک‌تر هم به فرزندتان اجازه می‌دهد مسئولیت‌پذیری و رهبری را تمرین کند. دیدن بزرگ شدن بچه‌ها و شکل گرفتن روابط دوستانه میان آن‌ها، به‌ویژه زمانی که بچه‌های بزرگ‌تر، تازه‌واردها را به جمع معرفی می‌کنند، لذت خاص خودش را دارد.
    آموزش در حین بازی
بچه‌ها حین بازی کردن، مهارت‌های اجتماعی مختلفی را به کار می‌برند. فراهم کردن فرصت یادگیری در حین بازی، می‌تواند بسیار مفید باشد. شما می‌توانید:
•    برای تقویت مهارت کار گروهی، از فرزندتان بخواهید که در کارهایتان به شما کمک کند و در فعالیت‌های تیمی شرکت کند.
•    به او یاد دهید که نسبت به برد، شکست یا نرسیدن به هدف، واکنش مناسبی داشته باشد.
•    به او نشان دهید که ناراحتیش از شکست را درک می‌کنید، ولی به او جنبه‌های مثبت ماجرا را هم نشان دهید (مثلا اینکه در عوض، دوستانش از برد خودشان خوشحال هستند)
•    در حین بازی کردن در خانه، به کودک نشان دهید که شراکت و همکاری به چه معنا است.
اگر فرزندتان با شکست خوردن عصبانی می‌شود و دادو بیداد و کتک‌کاری راه می‌اندازد، به او کمک کنید تا احساس دیگران را در این شرایط درک کند. از بازی کردن او تعریف و تمجید کنید (البته بی‌دلیل نه). همچنین با مهربانی به کودک گوشزد کنید که اگر حین بازی کسی را رنجاند، از او معذرت بخواهد. اگر فرزندتان راحت نمی‌تواند عذرخواهی کند، آن‌قدر معذرت‌خواهی را به‌طور عملی به او نشان دهید تا راه‌ و رسمش را یاد بگیرد. مثلا می‌توانید به بچه‌ای که رنجیده‌خاطر شده بگویید.
چطورتمرین کنیم؟ 
در مورد کار گروهی و اینکه چقدر وقتی کارها به صورت گروهی انجام می‌شوند، خروجی بهتری دارند، صحبت کنید. فرصت‌هایی برای کل خانواده و همکاری همه با هم ایجاد کنید، مثلا با هم غذا درست کنید و یا کارهای خانه را انجام دهید و بر ضرورت همکاری تاکید کنید.
 

رفتارهای قابل قبول در جامعه
استفاده از کلماتی مانند “لطفا” و “ممنونم” به کودک بسیار کمک می‌کند. معلمان، والدین دیگر و سایر بچه‌ها به یک کودک خوش اخلاق احترام می‌گذارند. مهم است که کودکان بدانند چگونه باید مودبانه رفتار کنند و به دیگران احترام بگذارند. به ویژه هنگامی که در خانه دیگران یا در مدرسه هستند.
پسرم از اینکه آن برخورد بینتان پیش آمد ناراحت است و می‌خواهد معذرت‌خواهی کند.
سخن آخر 
اگر به نظر می‌رسد فرزند شما بیش از کودکان دیگر با یادگیری مهارت‌های اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کند، حتما با یک مشاور کودک صحبت کنید. نداشتن مهارت‌های اجتماعی می‌تواند نشانه مشکلات دیگری در کودک شما باشد. کودکانی که دارای مشکلات بهداشت روان هستند مانند اختلال بیش فعالی با کمبود توجه (ADHD) یا اوتیسم ممکن است از نظر اجتماعی مشکل داشته باشند. یک مشاور می‌تواند کودک شما را ارزیابی کند و تشخیص دهد که آیا برای بهبود مهارت‌های اجتماعی به درمان نیاز است یا خیر. 
پیشنهاد می‌کنیم:
 برای رزرو وقت مشاوره و روانشناسی کودک ونوجوان با مرکز مشاوره جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) تماس بگیرید:
66728052-021 -09010131575