افتتاحیه وبینار علمی تخصصی کودکان؛ حمایت؛ سلامت

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س)، به مناسبت بزرگداشت هفته ملی کودک، وبینار علمی-تخصصی "کودکان؛ حمایت؛ سلامت" با محوریت "حمایت‌های اجتماعی، روانی و حقوقی از کودکان آسیب‌دیده" روز سه‌شنبه 18 مهرماه 1402 توسط جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) و با همکاری مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک وزارت دادگستری برگزار شد. در این افتتاحیه این نشست، سید علی کاظمی، معاون حقوق مالکیت فکری و دبیر مرجع ملی حقوق کودک وزارت دادگستری، مهری سادات موسوی، معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور و زهرا نقی‌زاده، رئیس جهادانشگاهی واحد الزهرا(س) به ایراد سخنرانی پرداختند.

در ابتدای افتتاحیه وبینار، سید علی کاظمی، معاون حقوق مالکیت فکری و دبیر مرجع ملی حقوق کودک وزارت دادگستری، ضمن تبریک هفته ملی کودک ابراز امیدواری کرد که حقوق کودکان همواره پاس داشته شده و از آن دفاع شود. وی در این زمینه تاکید نمود: ما در وضعیتی هستیم که شناخت خوبی نسبت به کودکان و آسیب‌های آن ها داریم. همچنین در این زمینه قوانین و مقررات خوبی وجود دارد. بنده سال هاست آرزوی برگزاری چنین وبیناری را دارم و خرسندم که این وبینار از ابعاد اجتماعی، روانی و حقوقی به حمایت از کودکان می پردازد.

در ادامه کاظمی ضمن توضیحاتی درباره قوانین موجود در حوزه کودکان اشاره کرد: قانون حمایت از اطفال و نوجوانان از دو بُعد به موضوع سلامت روان و سلامت اجتماعی کودکان می‌پردازد. همچنین در این قانون برخی موارد جرم انگاری شده و برخی موارد به عنوان یک وضعیت مخاطره‌آمیز در نظر گرفته شده است که باید مورد حمایت قرار بگیرد. در بند پ و ت ماده 1 این قانون دو جرم شایع و رایج نسبت به کودکان تعریف و تبیین شده است؛ یکی بی‌توجهی و سهل‌انگاری نسبت به کودکان و دیگری سوء رفتار نسبت به آن‌ها که در واقع همان کودک آزاری است.

وی در این زمینه تشریح کرد: در تعریف بی‌توجهی و سهل‌انگاری اثری از توجه به سلامت روان دیده نمی‌شود ولیکن اگر  نیازهای ضروری طفل از طرف کسانی که مسئولیت مراقبت دارند برآورده نشود، نوعی بی‌توجهی و سهل‌انگاری خواهد بود. اما در بندهای ب و پ ماده 9 که مجازات‌های این بی‌توجهی و سهل‌انگاری مشخص شده، بیان شده است که اگر بی‌توجهی‌ها، سلامت روان کودک را در معرض خطر قرار بدهد، جرم اتفاق افتاده است.

کاظمی در ادامه سخنان خود اذعان کرد: قانون‌گذار در این قسمت به بیماری روانی اشاره کرده اما بحث سلامت روان و اختلال های روانی هم مدنظر قرار نگرفته است. نکته دوم در خصوص سوءرفتار است که قانون‌گذار در تعریف آن صراحتا به ظلم و رفتارهای عمدی اشاره می‌کند که اگر توسط هر کسی انجام شود سلامت روان کودک را به مخاطره می‌اندازد. همین مسئله در مواد مختلف این قانون جرم انگاری شده است. بنابر این در دو مورد خاص قانون گذار دو نوع از آفت‌های رفتاری نسبت به کودک را جرم انگاری کرده است. اما مرز این موارد دقیقا مشخص نیست که به نظرم این یکی از مباحثی است که باید در پنل روان شناسی به آن توجه شود. زیرا تعریف دقیقی از چیستی بیماری روانی تحت تاثیر بی‌توجهی و چیستی آسیب سلامت روان تحت تاثیر سهل انگاری ارائه نشده است و مشخص نیست که آیا سلامت روان و بیمای روانی تفاوتی با هم دارند یا خیر.

دبیر مرجع ملی حقوق کودک وزارت دادگستری در ادامه بیان کرد: ماده 3 تعریف و مصادیق وضعیت های مخاطره آمیز را احصا کرده است و در بند ذال ماده 1 نیز تعریف خطر شدید و قریب الوقوع مطرح شده است، اما تفاوت ادبیات این دو ماده منجر به این شده است که برخی فکر می‌کنند وضعیت مخاطره‌آمیز و خطر با هم فرق می‌کنند؛ اگرچه چنین نیست و هر دو مشابه هستند. همچنین منطقا و ترتیبا باید مفهوم خطر در ماده 1 ارائه می‌شد. نکته دیگر این است که در هر دوی این تعاریف بحث سلامت روان مورد توجه قرار گرفته؛ در تعریف کلی خطر به سلامت اجتماعی هم اشاره شده است اما در خطر شدید و قریب الوقوع سلامت اجتماعی مورد توجه نیست.

وی در ادامه سخنان خود تاکید کرد: یکی از ابهام هایی که همیشه مطرح بوده تعریف و مصادیق در خطر قرار گرفتن سلامت اجتماعی تحت تاثیر شرایط مخاطره‌آمیز است و امیدوار هستیم که در پنل اجتماعی این مسئله مورد بحث قرار بگیرد؛ حدود و ثغور سلامت اجتماعی کودک چیست و مددکاران اجتماعی و قضات چگونه می توانند با شناسایی مصادیق در این حوزه به کودکان آسیب‌دیده کمک کنند. نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که در برخی از موارد صراحتا به بیماری‌ها و اختلال‌های روانی، رفتاری و شخصیتی اشاره شده است. به طور مثال در بند ب ماده 3 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، اگر والدین دچار اختلالات و بیماری‌های روانی، رفتاری و شخصیتی باشند و این مسئله منجر به آسیب به کودک شود، آموزش و یا امنیت او را دچار آسیب کند باید مورد توجه قرار گیرد؛ اما مصادیق این اختلالات و تفاوت اختلال و بیماری مشخص نشده است. اینکه اختلال روانی و رفتاری با هم چه فرقی دارد، آیا مفهوم جداگانه‌ای تحت عنوان اختلال رفتاری وجود دارد یا همه زیر مجموعه اختلال روانی است. اینها مواردی است که معمولا در رویه‌های قانونی به وجود می‌آید و رویه‌های قضایی راهنمای خوبی در این زمینه ندارند که در برخورد با این موارد چگونه باید رفتار کرد.

معاون حقوق مالکیت فکری و دبیر مرجع ملی حقوق کودک وزارت دادگستری در پایان، ضمن تشکر از جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) بابت برگزاری وبینار "کودک؛ حمایت؛ سلامت" با محوریت حمایت‌های اجتماعی، روانی و حقوقی از کودکان آسیب‌دیده، و از اساتید توانمند این وبینار ابراز امیدواری کرد که قانون حمایت از اطفال و نوجوانان دقیق‌تر شود و چالش‌هایی که در عمل وجود دارد و در قانون هنوز به آن پرداخته نشده است، برطرف گردد.

سپس زهرا نقی‌زاده، رئیس جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) ضمن عرض خیر مقدم به مهمانان نشست، وظایف اندیشکده بانوان در حوزه تعالی خانواده را تشریح نمود و تاکید کرد: دین اسلام به طور کلی به حفظ و حمایت از کودکان تأکید می‌کند. بر اساس آموزه‌های اسلامی، کودکان حقوق مشخصی دارند که باید رعایت شود و جامعه باید آنها را محافظت کند و به آنها احترام بگذارد. در قرآن کریم و احادیث، بسیاری از آموزه‌ها و توصیه‌ها درباره حمایت از کودکان است از جمله احترام به حقوق کودک، محبت و مهربانی نسبت به کودکان حفظ حقوق کودکان آسیب دیده، جلوگیری از آزار و اذیت کودکان، تربیت اخلاقی و معنوی، تربیت عاطفی و روحانی، حفظ سلامت جسمانی و روحانی کودکان وتعلیم و تربیت. 

رئیس جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) در ادامه تاکید کرد: این موارد و بسیاری دیگر از این مسئولیت‌ها لزوما در بستر یک خانواده متعالی رخ می‌دهد. در کنار نگاه دین مبین اسلام، حمایت از کودکان آسیب‌دیده و تأمین تعالی خانواده از جمله اولویت‌های جمهوری اسلامی ایران است. در قوانین و مقررات ایران، حمایت از کودکان و تحقق تعالی خانواده به عنوان حقوق اساسی و مسئولیت‌های اجتماعی تلقی می‌شوند. تعالی خانواده در راستای حمایت از کودکان، به معنای داشتن یک محیط سالم و معاف از هرگونه آسیب جسمی و روحی برای کودکان است. که از جمله این قوانین و مقررات می‌توان به تشکیل سازمان‌ها و مراکز متخصص برای کودکان آسیب‌دیده، تأمین مسکن، آموزش، بهداشت و درمان، مشاوره روان‌شناختی و حقوقی، توسعه فرهنگ حمایت از کودکان و تشدید مجازات برای آزار و اذیت کودکان اشاره کرد. این حمایت‌ها به کودکان آسیب‌دیده امید و امکان رشد و توسعه در یک محیط سالم و عادلانه را می‌دهد و تعالی خانواده را تضمین می‌کند. نکته مهم در این زمینه این است که حمایت از کودکان هم در بستر یک خانواده متعالی اتفاق می‌افتد و هم از سوی دیگر موجب تحکیم همان خانواده می‌گردد و در کنار لزوم توجه به فرزندآوری در کشور، داشتن فرزندانی پرورش‌یافته در برابر آسیب‌های اجتماعی است.

وی در ادامه توضیح داد: در همین زمینه وظیفه اندیشکده‌ها در توجه به نقش یک خانواده متعالی در حمایت از کودکان شامل موارد زیر است: تحقیق و تحلیل، ارائه پیشنهادات سیاستی، سیاستگذاری‌های حوزه آموزش و آگاهی‌بخشی، همکاری با سازمان‌های مرتبط و نظارت و ارزیابی. در همین راستا اندیشکده بانوان جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) آمادگی خود را برای همکاری با مرجع ملی حقوق کودک وزارت دادگستری در حوزه تعالی خانواده و حمایت از کودکان آسیب‌دیده اعلام نمود.

در انتهای افتتاحیه وبینار، مهری سادات موسوی معاونت سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، ضمن ابراز خوشنودی در خصوص برگزاری وبینار تخصصی در مورد کودکان و نوجوانان، اقدامات اجرایی سازمان بهزیستی کشور در این حوزه را معرفی نمود و تأکید کرد:

باتوجه‌به اهمیت دوران کودکی، کشورها و سازمان‌های جهانی در زمینه‌های قانونی و عملیاتی توجه خاصی به حقوق کودکان دارند و به همین ‌خاطر در قوانین و آیین‌نامه‌های کشور ما هم توجه ویژه‌ای به دوران کودکی شده است. یکی از سازمان‌هایی که در داخل کشور به این بحث پرداخته و فعالیت‌های اجرایی در این حوزه انجام می‌دهد، سازمان بهزیستی کشور است.

وی در مورد سازمان بهزیستی اذعان نمود: این سازمان، در چند بخش فعالیت‌هایی را انجام می‌دهد که یکی از موضوعات آن، مربوط به ارائه خدمات به کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست می‌باشد. همچنین وی تأکید کرد: در سال های اخیر، در شیرخوارگاه‌ها، کودکان 3 تا 6 سال و در خانه‌های کودکان و نوجوانان، کودکان و نوجوانان 6 تا 12 و 13 تا 18 سال، با تفکیک جنسیت تحت سرپرستی سازمان بهزیستی مراقبت می‌شوند و مربیان تربیتی، روان‌شناس، مددکار اجتماعی و سایر متخصصین تلاش می‌کنند که نیازهای متنوع آنان را از نظر بهداشتی، درمانی، تحصیلی، مشاوره‌ای و روان‌شناختی مرتفع کنند، وی افزود: در این راستا حتماً نقض‌هایی وجود دارد؛ ولی در این زمینه تلاش‌هایی صورت می‌گیرد که تمام فعالیت‌ها روبه پیشرفت باشد و تمام دغدغه این سازمان این است که فرزندان آن، شرایط بهتری داشته باشند. این سازمان با کمک بخش‌های غیردولتی که شرکای سازمان بهزیستی محسوب می شوند، در حوزه کودکان و نوجوانان اقدامات و فعالیت‌های وافری را با دغدغه‌مندی و دلسوزی انجام می‌دهد.

موسوی در خصوص پیشرفت و ارتقای سازمان بهزیستی کشور تبیین کرد: بخش دیگری که سازمان بدان می‌پردازد بخش فرزندخواندگی و حمایت از بچه‌ها در خانواده‌های جایگزین می‌باشد. فعالیت این بخش شامل فرزندان بدسرپرست و بی‌سرپرست است که در سال 1401، 1308 مورد فرزن خواندگی و 328 مورد تامین موقت وجود داشته است و تمام تلاش سازمان بهزیستی در این حوزه آن است که بستر مناسبی در خانواده‌ها برای فرزندان ایجاد شود. وی در ادامه توضیح داد: گروه دیگری که سازماناز سال 1376 به آنها توجه دارد کودکان خیابانی بوده است. در این راستا قوانینی در این حوزه در کشور ما وجود دارد که سازمان بهزیستی به آن پایبند بوده است از جمله این قوانین قانون کار 1369 که ممنوعیت به کار گیری افراد زیر 15 سال در آن تصریح شد، قانون احکام دائمی برنامه توسعه کشور، که به حمایت از کودکان در معرض آسیب پرداخته است و متولی آن سازمان بهزیستی می‌باشد، همچنین برنامه ششم توسعه  است که در این برنامه بحث کاهش میزان کار کودک تصریح شده و قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399 که وظایفی به عهده سازمان بهزیستی، نیروی انتظامی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، قوه قضاییه و وزارت کشور گذاشته تا حمایت‌های لازم را از کودکان در برابر وضعیت‌های مختلفی که آسیب به سلامت جسمی، روانی، اخلاقی و امنیتی و غیره وارد می‌شود ارائه نمایند. همچنین آیین نامه کودکان خیابانی که سال 1384 تصویب و در آن تصریح شده که سازمان بهزیستی، شهرداری و نهاد‌های مردمی متولی، به موضوع ساماندهی کودکان خیابانی پرداخته‌اند و آیین‌نامه‌های مختلفی را تصویب نموده است؛ مانند آیین نامه حمایت از اطفال و نوجوانان که در سال 1400  تصریح کرده است که سازمان بهزیستی، همراه با سایر دستگاه های متولی به منظور حمایت در این حوزه، موظف به انجام وظایف و تکالیفی است.

معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور افزود: در این راستا سازمان بهزیستی خدمات مختلفی برای کودکان کار و خیابان و خانواده‌های آنان در سه سطح ارائه می‌دهد. از جمله این خدمات می‌توان به خدمات روزانه‌ای اشاره نمود که در مراکز حمایتی و آموزشی سازمان ارائه می‌شود. یکی دیگر از بخش‌ها، بخش خدمات شبانه‌روزی است که بچه‌ها به‌صورت اقامتی تا زمانی که وضعیت سرپرستی آنان تعیین تکلیف می‌شوند در این مراکز نگهداری می‌شوند.

وی بیان کرد: نکته‌ای که در این راستا باید بر آن تأکید نمود این است که خدمات سازمان بهزیستی در مورد کودکان کار و خیابانی، خانواده محور است؛ حمایت از کودک در خانواده، برنامه توانمندسازی خانواده و کودک و استفاده از خیرین از جمله راهبردهایی است که سازمان همیشه دنبال می‌نماید و اقدامات مختلفی از خدمات بهداشتی و پزشکی مانند غربالگری و ویزیت‌های پزشکی، پیگیری‌های درمانی، ارجاع برای توان‌بخشی و ترک اعتیاد و ارائه خدمات آموزشی و تحصیلی، رفع مشکلات ثبت‌نام کودکان توسط مددکاران و روان‌شناسان، پرداخت شهریه مدارس و وسایل موردنیاز کودکان مانند کتاب و لوازم‌تحریر و... فراهم و انجام می‌شود. همچنین وضعیت کودک‌آزاری و مخاطره‌آمیز کودکان بررسی می‌شود و تلاش می‌شود که نقاط قوت کودک و خانواده شناسایی شده تا بتوان خانواده‌ها را به بخش توانمندسازی سوق داده و از نقاط قوت آنان استفاده شود؛ در این راستا خدمات مهارتی و حرفه‌آموزی و دوره‌های آموزشی فرزندپروری، سبک زندگی به آن‌ها ارائه می‌شود؛ همچنین مساعدت‌های مالی برای بحث ایجاد اشتغال آنها ارائه می‌شود. در نهایت، یکی دیگر از وظایف مددکاران سازمان بهزیستی پیگیری اوراق هویتی کوکانی می‌باشد که فاقد اوراق هویتی هستند.

طبق توضیحات موسوی، دررابطه با سیاست سازمان بهزیستی در خصوص کودکان کار و خیابانی نکته‌ای که لازم به توضیح می‌باشد این است که باتوجه‌به وظیفه قانونی سازمان به‌عنوان نهاد متولی در حوزه حمایت از کودکان در معرض آسیب و بزه‌دیده اجتماعی، گروه مستقلی برای سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و اجرای برنامه‌ها به‌تازگی ذیل معاونت اورژانس اجتماعی مصوب شده است. همچنین در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی طرح‌هایی از جمله طرح مانا را داریم که با محوریت نوجوانان در سه محور مهارت‌های اجتماعی، اوقات فراغت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در مناطق کم‌برخوردار و آسیب‌خیز انجام می‌شود. در سال گذشته در محله‌های کم‌برخوردار و آسیب‌خیز بحث فوتبال محلات و کلاس‌های آموزشی در این حوزه داشتیم که هدف آن است که در فعالیت‌های مختلفی که داریم کودکان به فضای رشد مناسب سوق داده شوند،  پرورش ویژه‌ای در این حوزه داشته باشند و با برنامه‌ریزی‌هایی که می‌شود میزان آسیب آنها کاهش داده شود.

در ادامه معاون سازمان بهزیستی کشور با اشاره به آسیب‌های نوپدید در فضای مجازی به عنوان یکی از آسیب‌هایی که در حوزه کودکان وجود دارد تاکید کرد: ما در این حوزه غافل هستیم چرا که گاهی کودکان در فضای مجازی حتی از سوی والدین خود مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند؛ اگرچه به‌ظاهر آسیبی متوجه کودکان نمی‌شود؛ اما در واقع باتوجه‌به عکس‌های کودکان که توسط والدینشان در فضای مجازی گذاشته می‌شود کودکان مورد بهره‌کشی و استفاده ابزاری و کار اجباری زیادی قرا می‌گیرند؛ بنابراین لازم است به این حوزه توجه شود زیرا والدین به‌صورت ناخواسته در اثر بی‌مبالاتی این آسیب را وارد می‌نمایند که نیاز است آگاهی‌بخشی در این حوزه به آنان داده شود. همچنین در همین زمینه یکی دیگر از آسیب‌هایی که به کودکان وارد می‌شود بحث اعتیاد آنان به فضای مجازی و بازی‌های آنلاین است که در این حوزه بی‌توجه وجود دارد؛ بنابراین لازم است که حمایت‌های ویژه‌ای از کودکان بشود؛ چون دوران رشد آنها دوران مهمی است که باید از لحاظ فکری و جسمی به رشد و بالندگی خود بپردازند که آینده روشنی را به همراه داشته باشند و تحت حمایت‌های ویژه‌ی خانواده و جامعه این دوران را پشت سر بگذارند.

در پایان افتتاحیه این وبینار، مهمانان از اندیشکده بانوان جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) بازدید نموده و جلسه هم‌اندیشی پیرو همکاری‌های آتی بین مرجع کنوانسیون حقوق کودک وزارت دادگستری و جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) برگزار گردید.

وبینار علمی تخصصی "کودکان؛ حمایت؛ سلامت" با محوریت "حمیات‌های اجتماعی، روانی و حقوقی از کودکان آسیب‌دیده" به مناسبت هفته ملی کودک روز سه شنبه ۱۸ مهرماه ۱۴۰۲ در قالب سه پنل تخصصی در محل جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) برگزار شد.