آموزش؛ راهکار کلیدی حل چالش‌های ناشی از کسب‌وکار در محیط خانواده
مسئله کار زنان، موضوع جدیدی در جامعه بشری نیست و زنان در طول تاریخ همواره به اشکال گوناگون در سطوح مختلف اشتغال حضور داشته و درعین‌حال بنا بر مسئولیت تاریخی خود، امور مرتبط با خانه و روابط بین اعضای خانواده را مدیریت کرده‌اند. اما در دنیای نوین امروز، که کسب‌وکار ماهیت جدیدی به خود گرفته است و مسائل حقوقی و مالی زیادی بر آن مترتب است، شرایط حضور در این عرصه برای زنان دچار تغییرات و چالش‌های زیادی شده است؛ به‌ویژه در موضوعی نسبتاً جدیدتر مانند کسب‌وکارهای خرد، خانگی و خوداشتغال که با وجود شناخت اهمیت زیاد آنها در اقتصاد خرد و کلان جوامع، همچنان جایگاه حقوقی و اجتماعی صحیحی برای آنها در بسیاری از کشورها و البته کشور ما - ایران - تثبیت نشده است.
کسب‌وکار – چه در مقیاس کلان و چه در سطح کسب‌وکارهای خرد و خانگی - ماهیتی کاملاً اقتصادی و حقوقی دارند و هدف نهایی آنها ایجاد سود و درآمد مالی است. در مقابل، خانواده، اگر چه مبانی حقوقی و مالی نیز در آن دخیل است - بر اصول روابط بین‌فردی، محبت و همکاری‌های صمیمانه استوار است. حال مسئله اینجاست زمانی که یک فرایند کاملاً اقتصادی در بستر محبت - محور خانواده وارد می‌شود، روابط بین اعضا دستخوش چه تغییراتی می‌گردد؟ آیا بنیان‌های خانوادگی توانایی مقابله با اصول کسب‌وکار را دارند؟
وقتی کسب‌وکار در بستر خانه و یا توسط عضوی از خانواده - در اینجا زن - که به طور مستقیم مسئولیت مدیریت خانه و خانواده بر عهده اوست، انجام می‌شود متعاقب آن مسائل زیادی دراین‌بین مطرح شود؛ آیا مدیریت زنان بر یک کسب‌وکار خانگی با مسئله مدیریت مردان بر خانواده که از نظر قانونی بر عهده آنان گذاشته شده است، منافاتی دارد؟ زنان در انجام امور مرتبط با کسب‌وکار خود تا چه اندازه می‌توانند به مرزهای خانوادگی و مسائل مرتبط با سایر اعضای خانواده ورود پیدا کنند؟
به اعتقاد متخصصان یکی از مهم‌ترین راه‌های برخورد با چالش‌های ناشی از کسب‌وکار در محیط خانواده، آموزش است. افرادی که تمایل به راه‌اندازی یک کسب‌وکار دارند، باید از اتفاقات و چالش‌هایی که در آینده در مسیر پیش روی مسائل خانوادگی آنان آگاه شوند، همچنین ملزم به دریافت آموزش‌هایی باشند که سرفصل آن " تحت شعاع قرارنگرفتن روابط عاطفی و خانوادگی در اثر روابط کاری" باشد.
اهمیت موضوع آموزش در کارآفرینی، کسب‌وکارهای خرد و خانگی به حدی است که نهادهای بین‌المللی نیز در این موضوع ورود کرده‌اند. در زیر به یکی از این نمونه‌ها اشاره می‌شود، اشنایی با چنین برنامه‌هایی و پیاده‌سازی صحیح اصول آنها در بستر بومی و اجتماعی کشور می‌تواند به رونق کارآفرینی زنان و البته کارآفرینی خانگی آنان بیافزاید .
متن زیر خلاصه‌ای است از گزارش " ادغام حمایت‌های همسر در آموزش‌های کسب‌وکار مبتنی بر ذهنیت برای زنان در اتیوپی" که توسط آزمایشگاه نوآوری جنسیتی آفریقای بانک جهانی در سال 2023 منتشر شده است. بانک جهانی برنامه‌های مختلفی را در حوزه مسائل جنسیتی در دستور کار قرار داده است از جمله این موارد می‌توان به آزمایشگاه نوآوری جنسیتی Gender Innovation Lab(GIL) اشاره کرد.این آزمایشگاه‌ها در 5 سطح منطقه‌ای شامل آفریقا، شرق آسیا و اقیانوسیه، آمریکای لاتین و کارائیب، خاورمیانه و شمال آفریقا و جنوب آسیا فعالیت می‌کنند و وظیفه آنها فراهم‌کردن تیم‌های عملیاتی برای بانک جهانی، سیاست‌گذاران و دست‌اندرکاران فرایندهای توسعه‌ای است که مجهز به دانش کافی برای ارتقای برابری جنستی و پیشران تغییر باشند. آزمایشگاه‌های نوآوری جنسیت بر موضوعاتی مانند دختران نوجوان، کارآفرینی، مراقبت، کشاورزی، مالکیت زمین، آموزش، حمایت اجتماعی، خشونت مبتنی بر جنسیت، بازار کار، هنجارهای اجتماعی، آب‌وهوا و... متمرکز هستند.
در این گزارش اشاره می‌شود که آموزش‌های کسب‌وکار مبتنی بر اصول روان‌شناسی که یک ذهنیت کارآفرینانة فعال را در افراد ایجاد می‌کنند، نسبت به شیوه‌های آموزش سنتی کارآفرینی برای زنان، اثربخشی بیشتری در رشد کسب‌وکار آنها دارند. همچنین این گزارش اذعان می‌کند که تصمیمات اقتصادی و کسب‌وکار محور زنان تحت‌تأثیر همسرانشان قرار دارد و این پویایی‌های درون خانواری به شکاف جنسیتی در پیامدهای کارآفرینی اثر می‌گذارند.
در این طرح شیوه آموزشی جدیدی توسط آزمایشگاه نوآوری جنسیتی آفریقای بانک جهانی با همکاری Digital Opportunity Trust(DOT) طراحی شد که مبنای اصلی این شیوه آموزش دعوت از شرکای مرد برای شرکت در یک برنامه متمرکز بر ذهنیت با محوریت زنان کارآفرین بود و این آموزش‌ها در خانه افراد ارائه شد. در طرح پایلوت این مطالعه موردی ۹۸۷ شرکت‌کننده از چهار شهر اتیوپی طی سال‌های ۲۰۲۱-۲۰۲۲ حضور داشتند و هدف، بررسی تأثیر مشارکت همسر در برنامه‌های آموزشی، امکان‌سنجی و هزینه‌یابی ارائه آموزش‌ها در منزل و همچنین نیاز به آماده‌سازی مربیان برای چنین محیط‌های پویا و ناآشنایی بود. علاوه بر این موارد در این کارآزمایی تصادفی، دو گروه کنترل و شاهد حضور داشتند تا امکان مقایسه تأثیرات ارائه آموزش فقط به کارآفرینان زن را با تأثیرات ارائه آموزش به زنان کارآفرین و همسرانشان وجود داشته باشد.
شکل 1. مسئله پژوهش
دست‌اندکاران طرح سپس یک برنامه آموزش کارآفرینی جدید برای زنان کارآفرینی که تمایل به رشد کسب‌وکار شخصی‌شان داشتند، طراحی کردند. این برنامه آموزشی مبتنی به سه عنصر زیر است:
شکل 2.اصول اساسی برنامه آموزشی طراحی شده جدید
همان‌طور که اشاره شد بخش مهمی از این برنامه آموزشی مبتنی بر روابط همسران و حمایت شوهر از زن کارآفرین است. در این راستا طراحان برنامه چند قید کلیدی را در این برنامه آموزشی گنجاندند:
شکل 3.اصول اساسی برنامه درسی آموزش زوج‌محور
یافته‌های کلیدی طرح:
برای بسیاری از زنان متقاعدکردن شوهرانشان برای حضور در برنامه آموزشی بسیار سخت و چالش‌برانگیز بود.
بسیاری از زنان شرکت‌کننده حضور در فوکوس گروه‌ها را بسیار مفید ارزیابی کرده و به ارزش‌های ایجاد شده از این طریق برای خود و همسرانشان اذعان داشتند. بررسی‌ها نشان داد شرکای مرد در ابتدای فرایند برنامه تمایل چندانی به حضور نداشتند؛ اما به‌مرور و با مشاهده اثرات این آموزش‌ها، میزان علاقه‌مندی آنان افزایش یافت.
تسهیلگرانی که در چنین طرح‌هایی فعالیت می‌کنند باید آمادگی لازم برای مسائلی مانند حضور در محیط شخصی افراد، چالش‌های بین همسران و نحوه ایجاد نگرش مثبت در افراد را داشته باشند.
آموزش خانگی پدیده‌ای است که می‌تواند بسیار قابل‌تأمل و بررسی باشد. حضور تسهیلگران در منازل افراد کارآفرین می‌تواند هزینه بسیاری به فرایند آموزش تحمیل کند. اما در میزان سطح مشارکت، سطح مشارکت زنان کارآفرین در آموزش‌های خانگی بسیار بالاتر بود. همچنین زمانی که صحبت از تجربیات شخصی (به‌ویژه بین زوجین) و مسائل روان‌شناسی و ذهنی است، مشارکت‌کنندگان این طرح بیان کردند که ترجیح می‌دهد چنین موضوعاتی در محیطی آشنا و شخصی مانند خانه به آنها ارائه شود.
پی‌نوشت‌ها:
در چندین نشست از سلسله‌نشست‌های دوشنبه‌های مشاغل خانگی موضوع ورود کسب‌وکار به فضای خانواده و اثر آن بر روابط بین اعضا موردبحث و بررسی قرار گرفت. برای اطلاع از نکات این نشست‌ها می‌توانید به جلسات 9، 11 و 16 از سلسله‌نشست‌های دوشنبه‌های مشاغل خانگی که فیلم آن در آپارات جهاد دانشگاهی الزهرا (س) قرار داده است مراجعه کنید.
جهت دسترسی به محتوای کامل گزارش می‌توانید به لینک زیر مراجعه کنید:
https://documents.worldbank.org/en/publication/documentsreports/
الهام مروتی؛ دبیر هسته مشاغل خانگی اندیشکده بانوان
نظر شما :